مسکو روشهای جدیدی برای استفاده از پهپادها برای یافتن و کشتن سربازان و نابود کردن داراییهای اوکراینی ایجاد کرده و آنچه را که زمانی نقطه ضعف ارتش روسیه بود به نقطه قوت تبدیل کرده است. موشکهای کیفیتری ساخته و سیستمهای زرهی مقاومتر و توانمندتری را ایجاد کرده است. به فرماندهان جوانتر آزادی عمل بیشتری برای برنامهریزی داده و به ارتشی تبدیل شده که قادر است هم در طول این جنگ تکامل یابد و هم خود را برای درگیریهای آینده با فناوری پیشرفته آماده کند.
به گزارش تجارت نیوز، به باور بسیاری از تحلیلگران، حمله روسیه به اوکراین در فوریه سال 2022 مرگبارترین جنگ صورت گرفته در قاره اروپا پس از پایان جنگ جهانی دوم بود. هر چند که در آغاز حمله مسکو به کییف، بیشتر اعضای ناتو روسیه را به عنوان یک غول غیرقابل توقف میدیدند که آماده شکست سریع اوکراین است اما این دیدگاه با مقاومت سربازان اوکراینی و به مدد تسلیحات کشورهای اروپایی و آمریکا، نتوانسته به تمامی اهداف خود نائل آید. در این میان برخی از کارشناسان نیز این اعتقاد را داشتند که شاید ارتش روسیه با یک ضد حمله تا فروپاشی فاصله داشته باشد. البته این باور نیز نادرست بود و حالا باور قوی این است که شکستهای کییف ناشی از حمایت ناکافی خارجی (از ناحیه غرب) بوده است. بر همین اساس فارن افرز همزمان با گذشت سه سال و اندی از رویارویی نیروهای روسی و اوکراینی، در گزارشی به بررسی ابعاد این جنگ و درسهایی که روسها از حمله به کییف آموختهاند، پرداخته است.
روسیه از سال 2022 تلاش سیستماتیکی را برای بررسی تجربه جنگی خود (در رویارویی با اوکراین)، درس گرفتن از آن و به اشتراک گذاشتن این درسها در بین نیروهای مسلح خود انجام داده است. تا اوایل سال ۲۰۲۳، مسکو بیسروصدا یک اکوسیستم پیچیده یادگیری ایجاد کرده بود که شامل ارائه اطلاعات و دادههای خود به پایگاه تولید دفاعی، دانشگاهها و سربازان در سلسله مراتب فرماندهی این کشور میشدند. امروزه، ارتش (روسیه) در حال نهادینه کردن دانش خود، سازماندهی مجدد تولیدکنندگان دفاعی و سازمانهای تحقیقاتی خود برای پشتیبانی از نیازهای زمان جنگ و همراستا کردن استارتاپهای فناوری با منابع دولتی است.
البته موضوعی که بسیاری از سیاستگذاران و استراتژیستهای جهان بدان بیتوجه بودهاند میزان درسهایی است که مسکو از شکستهای خود (در نبرد با اوکراین) آموخته و استراتژی و رویکردش به جنگ در اوکراین و فراتر از آن را تطبیق داده است. نتیجه این امر، تاکتیکهای جدید در میدان نبرد – که در برنامههای آموزشی و دستورالعملهای جنگی مدون شدهاند – و سلاحهای بهتر بوده است.
مسکو روشهای جدیدی برای استفاده از پهپادها برای یافتن و کشتن سربازان و نابود کردن داراییهای اوکراینی ایجاد کرده و آنچه را که زمانی نقطه ضعف ارتش روسیه بود به نقطه قوت تبدیل کرده است. موشکهای کیفیتری ساخته و سیستمهای زرهی مقاومتر و توانمندتری را ایجاد کرده است. به فرماندهان جوانتر آزادی عمل بیشتری برای برنامهریزی داده و به ارتشی تبدیل شده که قادر است هم در طول این جنگ تکامل یابد و هم خود را برای درگیریهای آینده با فناوری پیشرفته آماده کند.
قدرتنمایی جدید روسیه علیه اوکراین
فارن افرز در این گزارش این موضوع را هم مطرح کرده است که به دلیل تغییرات صورت گرفته در سیاستگذاری روسیه، اوکراین احتمالاً در ماههای آینده با تخریب بیشتری روبهرو خواهد شد. این کشور باید با حملات پهپادی سریعتر و بیشتر روسیه مقابله کند که منجر به آسیب عظیمتر به شهرها، غیرنظامیان و زیرساختهای حیاتی (اوکراین) میشود و تعداد بیشتری از موشکها از خطوط دفاعی اوکراین عبور خواهند کرد.
البته این تغییرات ممکن است به لطف خطوط دفاعی اوکراین و حملات گسترده پهپادی و توپخانهای، هیچ پیشرفت چشمگیری برای روسیه ایجاد نکند. اما این بدان معناست که مسکو میتواند به جای برد سریعتر در میدانهای نبرد، جان سربازان خود را حفظ کند و این امیدواری را هم دارد که ناتو از این درگیری خسته شود؛ امیدواری روسها از آنجا ناشی میشود که برخی از مقامات آمریکایی و اروپایی در حال از دست دادن علاقه خود برای برد اوکراین در نبرد با روسیه هستند و اشتیاق چندانی برای آن ندارند. هر چند که این واهمه برای غرب وجود دارد که با برد روسیه در نبرد با اوکراین، مسکو تجربیات خود را با چین، ایران و کره شمالی به اشتراک بگذارد (کشورهایی که به صورت سنتی در جبهه مقابل اروپا و آمریکا قرار دارند).
اگر کشورهای غربی نمیخواهند در جبهه شرق، شکستی را متحمل شوند باید از جنگ روسیه با اوکراین درسهای خود را بیاموزند. مانند روندی که مسکو دنبال کرد. ارتش روسیه از همان روزهای اولیه تهاجم خود مجبور به سازگاری با شرایط شد. برای زنده ماندن در برابر ضد حملات شدید اوکراین، واحدهای روسی زرههای محافظ را به وسایل نقلیه پیوند زدند، سبکهای جدید استتار را آموختند و تاکتیکهای حمله به واحدهای کوچک را در میان بسیاری از سازگاریهای دیگر اتخاذ کردند.
سربازان روسی همچنین به طور غیررسمی از طریق شبکههای اجتماعی، کانالهای رسانههای اجتماعی و کتابچههای راهنمای منتشر شده، توصیههایی را به اشتراک گذاشتند. این نوع یادگیری غیررسمی، فرد به فرد یا واحد به واحد، مرحله مهمی از سازگاری در زمان جنگ است. البته این شکل از آموزش مشکلاتی هم دارد. چرا که اغلب با گذشت زمان از بین میروند، به کسانی که به آنها نیاز دارند منتقل نمیشوند و در نهایت در گستره ارتش و در سراسر نیرو پخش نخواهند شد.
مرحله دوم یادگیری شامل نهادینه کردن این تغییرات، مانند اصلاح برنامههای آموزشی، برنامههای تدارکات و مفاهیم عملیاتی است. پس از آن، نیروهای ارتش باید در جلسات یادگیری مفاهیم پیشبینیکننده آینده جنگ شرکت کنند و نیاز به اصلاحات یا تغییرات تحولآفرین را تشخیص دهند. نیروهایی که به بهترین شکل این موارد را میآموزند، پنج مرحله را دنبال میکنند: کسب تجربه جنگی، تجزیه و تحلیل آن، پیشنهاد و توصیهها، انتشار توصیهها و درسها در سراسر نیرو و در نهایت اجرای آنها.
آموزشهای نظامی در سطوح بالاتر
مرحله بعدی یادگیری شامل نهادینه کردن تغییرات جدید است؛ با طولانی شدن جنگ، هر آنچه به عنوان سازگاری موقت در میدان نبرد در جریان بود باید تغییر پیدا میکرد. در سال 2022، ارتش به افسران و محققان متعهد ستاد دستور داد تا به پستهای فرماندهی نظامی خط مقدم بروند تا بتوانند جنگ را تا حد امکان از نزدیک مشاهده کنند و به دنبال درک عملکرد نیروها باشند. سپس محققان نتایج نبردها را بررسی کردند، گزارشهای فرماندهان را مورد ارزیابی قرار دادند و با پرسنل مصاحبه کردند تا بتوانند گزارشهای تحلیلی خود را به نگارش در بیاورند. پس از ارزیابی بیشتر، این گزارشهای – درسهای آموخته شده (همانگونه که کارشناسان نظامی آنها را مینامند) با ستاد زمان جنگ در «روستوف»، ستاد کل در مسکو، ستاد شاخههای خدماتی، آکادمیهای نظامی، شرکتهای دفاعی و جامعه تحقیقات نظامی به اشتراک گذاشته شدند.
از آن زمان، اکوسیستم یادگیری روسیه حتی گستردهتر شده است. در مسکو، ارتش روسیه بیش از ۲۰ کمیسیون دارد که به اجرای توصیههایی که بر اساس اطلاعات کسب شده از خطوط مقدم و محققان روسی کار را به پیش میبرند، میپردازند. ارتش با خلاصه کردن آنها در بولتنها، برگزاری کارگاههای موضوعی و میزبانی کنفرانسها برای رفع مشکلات و به اشتراک گذاشتن دانش، مشغول انتشار درسهای آموخته شده به نیروها بوده است. منطقه نظامی جنوبی روسیه بارها سربازان و فرماندهان نیروی هوایی، زمینی، نیروهای جنگ الکترونیک و صنایع دفاعی را گرد هم میآورد تا به آنها بیاموزد که چگونه وسایل نقلیه هوایی بدون سرنشین دشمن (پهپاد) را که برای موفقیت اولیه نظامی اوکراین ضروری بودند، شناسایی، سرکوب و نابود کنند.
در کنفرانسی در سال 2023 به میزبانی آکادمی توپخانه روسیه، سربازان و کارشناسان گرد هم آمدند تا تاکتیکهای توپخانه را اصلاح کرده و پهپادها را در حملات توپخانهای ادغام کنند. تنها در سه سال، روسیه بیش از 450 اصلاح موقت در دستورالعملهای جنگی انجام داده است. رهبران نظامی تأکید میکنند که این دستورالعملها احتمالاً پس از پایان جنگ به طور کامل اصلاح خواهند شد.
دولت روسیه همچنین ابتکاراتی را برای کمک به استارتاپهای دفاعی کشور به امید ترویج نوآوری آغاز کرده و آندری بلوسوف، وزیر دفاع روسیه، برای اتصال استارتاپها به شرکتهای دولتی – که بر این بخش تسلط دارند و در برابر تازه واردان مقاومت میکنند – تلاش کرده است. اکنون، استارتاپها در کنار بزرگترین پیمانکاران دفاعی روسیه در نمایشگاههای تسلیحاتی جای خود را باز کردهاند و محصولات خود را به ارتش میفروشند. این تغییرات به روسیه اجازه داده است تا برتری فناوری که کییف در سالهای اولیه جنگ از آن برخوردار بود را از بین ببرد.
تولیدکنندگان روسی در حال تولید سیستمهای جدید و اصلاحشدهای هستند که برای شرایط اوکراین مناسبتر هستند. ارتش روسیه نیز به نوبه خود یاد گرفته است که چگونه از این سیستمها استفاده کند. شاید مشهورترین اقدام، تأسیس «روبیکون»، واحد تحقیقات و عملیات پهپادهای نخبه روسیه توسط وزارت دفاع این کشور باشد که انواع مختلفی از تاکتیکها را آزمایش و اکنون نیز نحوه آموزش سایر واحدهای پهپادی را تعیین میکند.
مسکو همچنین پیشرفتهای نه چندان پر زرق و برق اما به همان اندازه اساسی انجام داده است. شرکتهای دفاعی، زرهها و سایر تجهیزات دفاعی را در بسیاری از کلاسهای وسایل نقلیه ارتقا داده و برخی دیگر را به موتورهای قویتر و دوربینهای دید بهتر مجهز کردهاند. این کشور میزان کشندگی بمبهای گلاید خود و تولید پهپادهای اصلاحشده شاهد و انواع دیگر پهپادها را افزایش داده است؛ بخش دفاعی در حال رفع نقصهای تولید و بهبود پروتکلهای نگهداری سیستمهای جنگ الکترونیک روسیه است.
اقدامات صورت گرفته پاسخی به این سوال است که چرا اوکراینیها در یک سال و نیم گذشته با مشکلات بیشتری روبهرو شده بودند؛ در سالهای 2022 و 2023، کییف میتوانست مراکز فرماندهی، ذخایر و خطوط تدارکاتی روسیه را با سهولت نسبی هدف قرار دهد اما امروزه، اقدامات متقابل الکترونیکی و دفاع موشکی تنظیمشده روسیه، چنین حملاتی را دشوارتر میکند چرا که حملات پهپادی و موشکی روسیه نیز بزرگتر و پیچیدهتر شدهاند. این امر بدان معناست که شرکای اوکراین باید پدافند هوایی بیشتری را برای این کشور تأمین کنند و سرمایهگذاری بیشتری در سیستمهای جنگ الکترونیک اوکراین انجام دهند. اوکراین همچنین در حال توسعه یک موشک دوربرد است، زیرا به دنبال نابودی سلاحهای روسی در منبع آنها است.
محدودیتهای یادگیری
در این مسیر حوزههایی هم وجود دارند که مسکو هنوز در یادگیری آنها مشکل دارد؛ مانند نظم و حرفهایگری، حوزههای قدرت رزمی که مدتها نادیده گرفته شده بودند. در نتیجه، کیفیت پرسنل خط مقدم روسیه هنوز به شدت متغیر است. برخی از واحدها فرماندهان شایستهای دارند، اما برخی دیگر رهبرانی دارند که بدرفتار یا غایب هستند. بعضی از واحدها در ایجاد هماهنگی شکست میخورند، که منجر به تلفات بیش از حد در زمان حملات یا مانورها میشود و برخی از پرسنل در واحدهای خود خشونت و بیتوجهی را تجربه میکنند. اگرچه این مشکلات تاکنون مانع از انجام وظایف محوله به سربازان نشده است اما مطمئناً بخشی از دلیل عملکرد ضعیف روسیه نسبت در جنگ با اوکراین بوده است.
روانشناسان نظامی روسیه زنگ خطر را به صدا درآوردهاند و استدلال میکنند که تلاشهای فعلی مقامات کشورشان برای ارزیابی وضعیت روانی سربازان و شناسایی عوامل ایجادکننده رفتارهای به اصطلاح انحرافی (ترک خدمت، تسلیم، خشونت یا از دست دادن اثربخشی رزمی) منسوخ شده است. اما خود دستگاه نظامی این پیام را درونی نکرده و در عوض بر استقامت و اجرای دستورات به هر وسیلهای که لازم باشد تاکید میکند.
حداقل در حال حاضر، چالشهای مربوط به ماهیت خود جنگ، حتی پس از شناسایی این چالشها هم به شدت دشوار است. به عنوان مثال، فرماندهی روسیه به خوبی میداند که میدان نبرد اوکراین به طور گسترده توسط پهپادها رصد میشود و بنابراین تقریباً غیرممکن است که تعداد زیادی نیرو را برای یک حمله زرهی بدون حمله جمع کرد. در مجلات نظامی، استراتژیستها صریحاً اعتراف میکنند که آرایشهای سنتی روسیه دیگر «به عنوان شرط اصلی دستیابی به موفقیت عمل نمیکنند.»
ارتش با کنار گذاشتن استفاده از تشکیلات زرهی بزرگ، خود را با شرایط وفق داده و به طور فزایندهای تیمهای کوچک تهاجمی را که اکنون در آموزشهای نظامی نقش محوری دارند، پذیرفته است. مقامات روسی همچنین واحدهای پهپادی جدید، دستههای تهاجمی و دستههای شناسایی را برای کمک به غلبه بر دفاع آماده اوکراین، وارد صحنه کرده است. اگرچه این تغییرات، اقدامات متقابل اوکراین را پیچیده میکند و گاهی اوقات منجر به پیشرفتهای تاکتیکی روسیه میشود، اما تلفات بسیار بالایی هم به همراه دارد و این واحدها و دستههای کوچک نمیتوانند به روشی که یک نیروی بزرگ و انبوه میتواند، قلمرو را تصرف و حفظ کنند، به پیش بروند.
با این وجود، کرملین خواستار آن است که جنگ به همین شکل ادامه یابد. ارزیابیهای فارن افرز نشان میدهد که سابقه مسکو در یادگیری (مفاهیم) پس از جنگ، به طور خاص چندان شایان توجه نبوده است. پس از جنگ شوروی در افغانستان و جنگ روسیه برای کمک به رژیم اسد، ارتش این کشور نتوانست تجربه جنگی خود را برای جنگهای احتمالی بعدی به کار گیرد، زیرا دانش کسب شده فراتر از گروههای کوچکی که میجنگیدند، منتشر نشد و در همان دایره افراد معدود باقی ماند. در واقع، بسیاری از فرآیندهای یادگیری که اکنون در روسیه مورد استفاده قرار میگیرد، شبیه فرآیندهایی است که مسکو پس از جنگ جهانی دوم از آنها سود میجست.
هر چند همانگونه که اشاره شد مقامات روس در حال بررسی گسترده مفاهیم عملیاتی جنگهای این کشور و نظریات و استراتژیهای نظامی، مقررات جنگی و گزینههای تدارکات بلندمدت روسیه تا اواسط دهه 2030 هستند. مقامات روسی اظهار داشتهاند که غلبه بر تهدیدات حملات زرهی در مقیاس بزرگ، اولویت اصلی تحقیقات آنها است و این نظامیان در حال برنامهریزی برای تغییر طراحی مفاهیم عملیاتی نیروی رزمی برای پاسخگویی به چالشهایشان در مصاف با اوکراین هستند. از این پس، ارتش روسیه احتمالاً پهپادها و سایر سیستمهای بدون سرنشین بیشتری ایجاد خواهد کرد که قدرت نظامی مسکو را نسبت به ناتو تکمیل کند.
فناوریها و آینده نبردهای مدرن
رهبران روسیه برای آینده نبردهای نظامی این کشور درنظر دارند پهپادها، رباتها و سایر سیستمهای خودکار را در سراسر نیروی رزمی این کشور ادغام کنند. از نظر مقامات ارتش این فناوریها، آینده نبردها هستند. کارشناسان نظامی روسیه معتقدند که سیستمهای بدون سرنشین به مهمترین سلاحهای قرن بیست و یکم تبدیل خواهند شد. جهانی که آنها تصور میکنند، به زودی مملو از انبوهی از پهپادهای خودکار خواهد بود که میتوانند بر دفاع دشمنان غلبه کنند، ریزپهپادهایی که شناسایی یا متوقف کردن آنها دشوار است و پهپادهایی که از پرندگان، حشرات یا سایر حیوانات وحشی تقلید میکنند. ارتش روسیه استفاده ارتش اوکراین از رباتهای جنگی را زیر نظر داشته و در حال آمادهسازی برای سرمایهگذاری بیشتر در این زمینه است تا از آنها برای کمک به بخشهایی چون نگهبانی، لجستیک، مینگذاری و مینزدایی و همچنین نظارت زیر دریا استفاده کند.
البته نظریهپردازان و رهبران نظامی روسیه هوش مصنوعی را هم برای نبردهای مدرن ضروری میدانند. سرعت پردازش حجم فزاینده اطلاعات دیجیتال توسط این فناوری، به فرماندهان اجازه میدهد تا سریعتر تصمیم بگیرند. استراتژیستهای مسکو نگرانند که اگر فرماندهان روسی از ابزارهای هوش مصنوعی درجه یک برخوردار نباشند، توسط دشمنانی که این ابزارها را در اختیار دارند، مغلوب شوند. در نتیجه، کارشناسان روسی در حال بررسی چگونگی به کارگیری سیستمهای تصمیمگیری هوش مصنوعی و سلاحهای مجهز به هوش مصنوعی تا اوایل دهه 2030 هستند.
ارتش روسیه در حال بررسی چگونگی استفاده از هوش مصنوعی در موشکهای مافوق صوت، سیستمهای دفاع هوایی و پهپادها برای بهبود عملکرد آنها است. همچنین در حال ارزیابی این موضوع است که چگونه هوش مصنوعی میتواند اجرای وظایف تحلیلی را سرعت بخشد و دستورات را به صورت خودکار اجرا کند. با این همه، اگرچه توجه به این موضوع یک اولویت ملی در حوزه نظامی روسیه در نظر گرفته شده است، اما سرمایهگذاری در هوش مصنوعی همچنان نسبتاً کم است و این کاستی قابلیتهای (نظامی) روسیه را در کوتاهمدت محدود میکند.
سنگی از جنس تحریم
با وجود تمامی تلاشهای صورت گرفته از سوی مقامات سیاسی و نظامی روسیه برای پیروزی در جبهههای نبرد با اوکراین، تحریمهای بینالمللی مانع بزرگی برای پیشرفت آنها خواهد بود (به شرطی که این تحریمها ادامه داشته باشند). توانایی ارتش روسیه برای پیشرفت به تأمین مالی پایدار، دسترسی به مواد معدنی حیاتی و توانایی تولید تجهیزات پیشرفته بستگی دارد. ارتش روسیه همچنین برای اجرای اصلاحات برنامهریزیشده خود به حمایت رهبری و مشارکت تعداد کافی از کهنه سربازان باتجربه نیاز خواهد داشت و با ضعفهای سنتی پرسنلی خود – به عنوان مثال، انضباط ضعیف – و یک برنامه تدارکاتی پرهزینه که منابع آن را تحلیل میبرد، محدود خواهد شد.
در این میان مسکو همچنین نگران است که ایالات متحده و اروپا با ارزیابی هر آنچه در جنگ میان روسیه و اوکراین به وقوع پیوسته است اقدامات متقابلی را برای مقابله با جدیدترین قابلیتها و تاکتیکهای روسیه انجام دهند؛ برای دستیابی به قابلیتهای روسیه و جبران عقبماندگی در زمینههای کلیدی مانند جنگ پهپادی، ایالات متحده و اروپا باید تجزیه و تحلیل خود از حمله به اوکراین را تسریع کرده و سپس خود را با آن وفق دهند. از جمله اینکه پهپادهای بیشتری را تهیه و یا نوآوریهای نظامی دیگری را در دستور کار خود قرار دهند. اگرچه در حال حاضر چندین سازمان در میان اعضای ناتو به جمعآوری درسهایی از جنگ روسیه با اوکراین اختصاص دارند، اما پیشرفتهای به دست آمده ناهموار و پراکنده بوده است؛ به عبارت دیگر تلاشهای این سازمانها و مراکز تحقیقاتی هنوز به طور جامع برنامههای تدارکاتی، برنامههای آموزشی یا مفاهیم عملیاتی کشورهایشان را تغییر نداده و منجر به تغییر رویکرد در نحوه حمایت از اوکراین نشده است.
